6 Şubat gece saat 4.15 civarı, büyük bir sarsıntıyla uyanan insanlar… Kolektif olarak etkilendiğimiz ve kayıplarımızın çok olduğu bir sabaha uyandığımızda karşılaştığımız haberler…
Asrın felaketi, kahraman müteahhit, 13. günde mucize kurtuluş sarsıntının olduğu günden bu yana daima tekrar eden başlıklar. Doğal bir felaketi, asrın felaketi olarak gördüğümüzde, kendimizi aciz hissederiz ve alınabilecek tedbirler olabileceğini göremeyiz. Aslında asrın felaketi değil, asrın ihmalkârlığı ile yüzleştiğimizin farkına varamayız. Bir beşerde aslında bulunması gereken özellikleri kahramanlaştırdığımızda, istisnalara yer hazırlarız. 13. günde bir bireyin kurtuluşunu mucize olarak görme eğiliminde olduğumuzda, onun neden 13 gün boyunca orada kaldığını, buna nelerin sebep olduğunu göremeyiz. Mucizeleştirme gerçeği görmemize mahzur olur. Zelzeleden sonra, sen eski sen misin? Sorusunun karşılığı, büyük bir çoğunluk için “hayır” olacaktır. Evet, biz eski biz değiliz lakin yeni bizi şekillendirmek ve şu süreçte olabileceği kadar âlâ duruma getirmek için yalnızca ferdî gayretin kâfi olamayacağı da bir gerçek…
Deprem anını anlattırmayın!
Depremzedelere neler yaşadıklarını tekrar tekrar anlattıran haberler, üzerine duygusal müziklerin yerleştirildiği zelzeleye ilişkin imajları ve kurtulanları içeren toplumsal medya içeriklerini hepiniz istemeseniz de görmüşsünüzdür. Bu içerikler depremzedelerin olayları tekrar yaşantılamasına, travma süreçlerinin daha da ağırlaşmasına sebep olurken, olaya dolaylı yoldan maruz kalan öbür kentlerdeki insanlarda da ikincil travmatik gerilime neden olurlar.
Travmanın mekanizması
Bir tehlike ile karşılaştığımızda, beynimizin verdiği reaksiyonlar savaş-kaç ve donma yansısıdır. Lakin doğal afetler savaş-kaç yansısı verebileceğimiz olaylar değildir. Bu nedenle donma reaksiyonu vererek kendimizi kapatırız.
Depreme direkt maruz kalan bireylerde; travmanın erken devirlerinde, ağır telaş ve dissosiyasyon dediğimiz gerçeklikten kopma epeyce ağır yaşanır. Kendilerini hayalde üzere hissederler. “Gerçekten oluyor mu?” sorgulamaları vardır. Aslında bu durum, bir tıp ruhsal anestezidir. Beyin kendini muhafazaya alır. Fakat, kendini hayalde üzere hissederken, enkazdan kurtulma anını sağlıklı bir biçimde işleyemeyen zihin, zelzelenin travmatik anında kalır. Kurtulma kısmında orada değildir aslında. Bu da kendini çaresiz hissetmesine ve travmatize olmasına neden olur. Kaslar zelzele anında verdiği reaksiyon sırasında olduğu üzere kasılır ve sonrasında da vücut tıpkı o anda olduğu üzere reaksiyon vermeye devam edebilir.
Travma ve yas ortasındaki farklar:
Travma
– Dehşete verilen yanıt
– Bireyler hislerini tabir etmekte zorlanır. Bilhassa çocuklar konuşmayı büsbütün bırakabilirler. Sözcüksüz kalırlar.
– Acı; dehşeti ve güvenlik hissinin kaybını tetikler.
– Öfke; kendisine yahut bir diğerine yönelmiş şiddete dönüşür.
– Kaybedilenlerin gerisinden kendini suçlama ve “onun yerine ben ölmeliydim.” söylemleri
– Kabuslar ve bu kabuslarda daima tehlike altında olduğunu görmek.
– Her travma içinde yas içerir. Bir kayıp vardır.
– Travma orta beyinde değil, vücuttadır. Travma anında verilen fizyolojik reaksiyonlar sonrasında da devam edebilir.
– Dayanak alınmazsa artabilir.
Yas
– Hüzne verilen yanıt
– Bireyler kaybettiği yakınlarından bahseder ve hisleri hakkında konuşmak isterler.
– Acı; sevgi ve bağlanma ile eş bedeldir.
– Öfke; şiddet içermez.
– Sağ kalan suçluluğunun yerine “keşkeler” vardır.
– Hayallerde hayatını kaybeden yakınlar görülür.
– Her yas sürecine travma eşlik etmez. Yasta, ani şoklar yaşamamız gerekmez. Hasta olan ve öleceğini bildiğimiz bir yakınımızın da yasını tutarız.
– Hisler orta beyinde hissedilir. (Orta beyin: Zihinsel işleyişin olağan bir halde devam etmesi için dopamin salgılayan Talamus, Hipotalamus, Hipofiz Bezi, Limbik Sistem, Bazal Ganglionlar ve Beyin Kabuğunu içerir.)
– Yas kaybolmasa da semptomlar azalır.
Biyolojik programımız güzelleşmeye yöneliktir. Güzelleşmek için de vakte muhtaçlığımız var. Vakitle yas semptomları azalsa da travmada takviye alınması gerekir.
Her bireyin travma ile baş etme yansıları farklı olabilir
Baş etme yansılarımız kültürden kültüre ve bireyden bireye nazaran farklılık gösterir. “Ne kadar hissiz bir insan”, “böyle bir vakitte paylaştığı içeriğe bak!” dediğimiz insanların aslında ne hissettiğini bilmemiz mümkün değildir. Hissiz olarak isimlendirdiğimiz bireyler donma yansısı veriyor ve hislerini bastırıyor olabilir. Hissizleşmek, öfkelenmek, üzülmek, kaygılanmak son derece olağan ve insanidir. “Çok dertliyim ne yapmalıyım?” halinde tasasından kaygılanan bireyleri de görmekteyiz. Lakin, korku her vakit makus değildir ve böylesi büyük kayıpların yaşandığı bir periyotta kaygılanmak kadar doğal bir şey yoktur. Telaş bizi harekete geçirir. Kıymetli olan tasayı nasıl kullandığımızdır.
Yaşadığımız şokla birlikte, hissettiklerimizi manalandırmakta zahmet çekiyoruz ve öteki hislere oranla daha kolay söz edebildiğimiz öfkeye sarılıyoruz. Elbette, öfkemizde de haklıyız. Lakin öfkemizi hakikat kaynaklara yöneltebilmemiz ve toplum faydasına kullanabilmemiz değer taşıyor.
Sorgulayın!
Ellerimizi ılık suyla yıkarken, pak kıyafetler giyerken, sıcak bir ortamda olduğumuz için kendimizi makus hissediyoruz ve bunlara sahip olduğumuz için utanç duyuyoruz. Yaşadığımız durum hayatta kalanın suçluluğu…
Burada fark etmemiz gereken, hatalı olanın biz olmadığı… Bir şeyleri hak etmediğimizi düşünüp kendimizi suçlamaya devam ettikçe sahip olmaktan utanç duyduğumuz şeyler elimizden alınmaya devam ediyor. Hissettiğimiz suçluluk duygusu son derece olağan. Ferdî olarak aldığımız sorumluluğun, insanların hayatının küçük bir modülüne dokunduğunu fark edip, elimizden daha fazlası gelemediğinden suçluluk duyuyoruz. Kendi suçluluğumuzun akabinde baktığımız için de büyük resmi görmekte zorlanıyoruz.
Neler yapabiliriz?
– Hepimizin şu anda oksitosine yani bağlanmaya gereksinimi var. Münasebetler güzelleştirir.
– Depremzede yakınlarımız ile konuşurken, olayları tekrar anlatmasını istemek yerine, anlatmak istediği kadarını dinlemeliyiz.
– “ Ne hissettiğini biliyorum.”, sen şanslısın.”, “üzülme” halinde telaffuzlar kullanmamalıyız.
– Daima haberleri takip ediyor olmak “orada olanlar için bir şeyler yapıyorum.” hissi uyandırır. Fakat yalnızca ikincil travma sürecine katkı sağlar. Olabildiği kadar haberlerden uzak durmak ve görsel-işitsel içeriklerin yerine haberleri okuyarak öğrenmek daha az etkilenmemizi sağlar.
– Sarsıntı doğal bir afettir. Lakin öldüren, zelzele değil, tedbir almamaktır. Ferdî olarak alınan tedbirlerin kâfi olmayacağını olayın tesiri geçtikten sonra unutmamalı ve gerekli tedbirlerin alınması konusunda misyonlu mercilerin sorumluluğunu yerine getirmeleri takip edilmelidir.
– İsteksizlik, yorgunluk, şaşkınlık, iştahsızlık ya da çok yeme atakları, endişe, öfke, utanç, çaresizlik, gerilim, hissizleşme görülebilir. “Neden böyleyim?” diye sorgulamak yerine hislerinizin gelip geçmesine müsaade verin.
– Başlangıçta gereksinimimiz olan tek şey kendimize vakit vermektir. Hakan Türkçapar bu mevzuda, terapötik müdahalenin güzelleşmekte olan bir yarayı açmak olacağını söyler. Bilhassa birinci 2 ay terapötik müdahale yapılmaz. Ruhsal birinci yardım kıymetlidir. Ruhsal birinci yardımı yalnızca ruh sıhhati alanında uzman olan şahıslar uygulamaz. Birinin yanında olmak ve yalnız olmadığını hissettirmek kıymetlidir. Bu bahiste fiyatsız olarak verilen seminerlere katılmak da yarar sağlayabilir.